Kodeks Pracy dokładnie przedstawia wszystkie uprawnienia i ograniczenia związane z zatrudnieniem rodzica, począwszy od ciąży, aż do późniejszego rodzicielstwa. W poniższym artykule poznasz praktyczne porady dotyczące tego, jakie urlopy i inne uprawnienia przysługują w związku z rodzicielstwem Twoim pracownikom.

Uprawnienia dla kobiety w ciąży

Ciąża pracownicy powinna być udokumentowana wystawionym świadectwem od lekarza. Ustnych deklaracji samej pracownicy nie musisz zatem traktować zobowiązująco. Jeśli pracownica wybiera się na badania związane z ciążą, to powinna je wykonać poza czasem pracy. Jeśli nie ma takiej możliwości, musisz udzielić zwolnienia na badania w porze pracy, pracownicy należy się za ten czas normalne wynagrodzenie.

Pamiętaj, że kobieta w ciąży nie może wykonywać prac szkodliwych, uciążliwych i niebezpiecznych dla zdrowia: wymagających nadmiernego wysiłku fizycznego (w tym ręczny transport ciężarów) i innych mogących mieć negatywny wpływ na pracownicę, związany z czynnikami, które występują w środowisku pracy. Ponadto lekarz w orzeczeniu może wskazać dodatkowe przeciwwskazania.

W przypadku gdy na stanowisku zatrudnionej występują wyżej wymienione prace, musisz znaleźć alternatywę i przenieść panią do innej pracy lub wyeliminować te wszystkie zagrożenia i dostosować miejsce pracy do warunków obowiązujących w przepisach, co może się okazać niewykonalne. Jeśli zatem nie masz takiej możliwości, możesz zwolnić panią z obowiązku świadczenia pracy. W takim przypadku pracownicy należy się wynagrodzenie.

Jeśli chodzi o czas pracy to pamiętaj, że absolutnie nie wolno planować pracy w porze nocnej i godzinach nadliczbowych, 8 godzin to maksymalna ilość, którą może spędzić w pracy. Natomiast jeśli chodzi o delegację lub pracę w systemie przerywanego czasu pracy, może to wystąpić tylko i wyłącznie za zgodą pracownicy.

Uprawnienia dla kobiet karmiących:

Pracownica, która karmi dziecko piersią, może wykorzystać dwie półgodzinne przerwy, wliczane do czasu pracy. W przypadku większej ilości dzieci, dopuszczane są dwie przerwy, po 45 minut każda. Przerwy mogą być udzielane łącznie jak również na koniec pracy. W ten sposób stosowane są najczęściej - pracownica wychodzi wcześniej do domu.

Jeśli chodzi o zakres prac, jakich nie może wykonywać kobieta karmiąca, są one takie same jak w przypadku ciąży (zob. powyżej)

Uprawnienia z tytułu opieki nad dzieckiem do 4 lat

Gdy zatrudniasz osobę, która opiekuje się potomstwem do ukończenia 4 roku życia, musisz pamiętać, że praca w nadgodzinach, porze nocnej, praca w systemie przerywanego czasu pracy, czy delegacja są możliwe tylko i wyłącznie za zgodą pracownika. Gdy Twoja firma działa w systemie równoważnym (np. 12-godzinnym), praca powyżej 8 godzin może występować również tylko za zgodą pracownika. W sytuacji braku zgody osoba zachowa prawo do całości wynagrodzenia.

Gdy u obojga rodziców lub opiekunów występują powyższe kwestie, uprawnienie wykorzystać może tylko jedno z nich, co trzeba oświadczyć pisemnie.

Zasady chroniące zatrudnienie

Największą ochroną jaka wynika z przepisów jest zakaz zwolnienia z pracy, który dotyczy zatrudnionych będących w ciąży, na urlopie rodzicielskim, macierzyńskim i ojcowskim (umowa o pracę). Nie można wypowiedzieć, ani rozwiązać umowy. Wyjątkiem jest ogłoszenie upadłości i likwidacja firmy. Drugi wyjątek to sytuacja gdy pojawiają się przyczyny, które uzasadniają rozwiązanie umowy bez jej wypowiedzenia - z winy pracownika. Jeśli w firmie działają reprezentujące pracownika związki wówczas muszą wyrazić zgodę.  Zakaz zwolnienia nie występuje w przypadku zatrudnienia na okres próbny, który nie przekracza miesiąca i umowy na zastępstwo pracownika (która spowodowana jest usprawiedliwioną nieobecnością). Pamiętaj, że ochrona pracownicy obejmuje cały okres wypowiedzenia, więc przykładowo, jeśli zatrudniona zajdzie w ciążę w tym czasie, trzeba wydłużyć umowę do czasu porodu, podobnie jak w przypadku umowy na czas określony.

Pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego może też złożyć wniosek o zmniejszenie wymiaru czasu pracy (maksymalnie do 1/2 etatu). Taki wniosek musisz uwzględnić. W tym przypadku pracownik jest chroniony przed zwolnieniem. Wypowiedzenie i rozwiązanie jego umowy jest zakazane.

Uprawnienia urlopowe

W sytuacji, kiedy Twój pracownik wychowuje minimum jedno dziecko do lat 14, przysługuje mu w danym roku kalendarzowym, 16 godzin lub 2 dni do wykorzystania na opiekę. Są to dni w pełni płatne dla jednego rodzica. Gdy pracownik zatrudniony jest w niepełnym wymiarze czasu, długość zwolnienia od pracy ustala się proporcjonalnie do wymiaru etatu.

Z poniższych przywilejów urlopowych, które pojawiają się po urodzeniu dziecka, mogą skorzystać rodzice, którzy są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania i spółdzielczej umowy o pracę. Uprawnienia dotyczą także rodziców, którzy posiadają ubezpieczenie społeczne, mogą to być zatem pracownicy zatrudnieni na umowę B2B, lub umowę zlecenie.

Możliwość skorzystania z urlopu może mieć także ojciec, w przypadku gdy matka dziecka zrezygnuje z przysługującego urlopu. Może to nastąpić po minimum 14 tygodniach, pozostały przysługujący urlop jest wtedy przeniesiony na rzecz ojca.

Typy urlopów z tytułu opieki nad dzieckiem:

• urlop macierzyński - w wymiarze od 20 - 37 tygodni w zależności od liczby urodzonych dzieci przy jednym porodzie: 1 dziecko - 20 tygodni, 2 dzieci - 31 tygodni, 3 dzieci - 33 tygodnie;
• urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego - w sytuacji gdy pracownik przyjmuje dziecko na wychowanie np. jako rodzina zastępcza, wymiar urlopu wynosi również od 20 - 37 tygodni w zależności od liczby przyjętych dzieci;
• urlop rodzicielski - musi być wykorzystany bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, jego wymiar to 32 tygodnie (przy jednym dziecku) i 34 (przy większej liczbie dzieci), może być zastosowany jednorazowo lub w maksymalnie trzech częściach. Urlop rodzicielski, może być wykorzystany przez rodziców w tym samym czasie, jednak cały wymiar nie może przekroczyć 32/34 tygodni;
• urlop ojcowski - przysługuje niezależnie od urlopu macierzyńskiego, a jego wymiar wynosi 2 tygodnie do ukończenia przez dziecko drugiego roku życia, może być podzielony na dwie części;
• urlop wychowawczy - przysługuje wyłącznie na wniosek pracownika, wymagany jest co najmniej, łączny 6 miesięczny staż pracy. Opiekunowie dziecka mogą wykorzystać urlop do ukończenia przez dziecko 6 roku życia, a w szczególnych przypadkach nawet do 18 roku życia (dziecko z niepełnosprawnością). Wymiar urlopu to maksymalnie 36 miesięcy. W przypadku gdy wnioskuje jeden rodzic, maksymalna długość to 35 miesięcy, a pozostały miesiąc zarezerwowany jest dla drugiego rodzica.

Chcesz automatycznie tworzyć grafiki pracy zgodne z Kodeksem? Sprawdź nasz program!