Przerwa w pracy to jedno z podstawowych praw pracownika, wynikający z przepisów zawartych w Kodeksie Pracy. Mimo tego, że przepisy jasno regulują długości odpoczynku w trakcie pracy, pracodawcom oraz zatrudnionym wciąż zdarza się zapominać o zasadach lub naciągać regulacje na własną korzyść. Nic w tym dziwnego. Przepisy prawa pracy często są niejasne lub napisane w taki sposób, że laikowi trudno je zrozumieć lub interpretować niezgodnie z intencją ustawodawcy. W poniższym artykule wyjaśnimy, komu przysługują i jakie są najczęstsze błędy.
Przerwa w pracy a kodeks pracy
Przerwa w pracy to nie tyle przywilej, ile wymóg jasno wynikający z przepisów Kodeksu pracy. Artykuł 134 tegoż Kodeksu stanowi, że „jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi co najmniej 6 godzin, pracownik ma prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut”. Taka przerwa wlicza się do czasu pracy. Od 23 kwietnia 2023 roku Twoim pracownikom przysługują ponadto dodatkowe przerwy zależne od dobowego wymiaru czasu pracy. Jeśli jest on dłuższy niż 9 godzin, to osoba zatrudniona ma prawo do dodatkowej 15-minutowej przerwy. Kolejna taka przerwa przysługuje pracownikowi, który pracuje dłużej, niż 16 godzin w ciągu doby. Wszystkie takie przerwy wliczają się do czasu pracy, a pracownik może podczas nich swobodnie dysponować swoim czasem, np. opuścić zakład pracy.
W tej sferze istnieją pewne wyjątki i dotyczą przede wszystkim pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach, np. osób zatrudnionych w transporcie drogowym czy pracujących w warunkach szkodliwych (np. praca w nocy, nadmierny hałas czy wpływ chemikaliów). Przykładowo kierowców zawodowych dotyczy Rozporządzenie (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego szczegółowo określające przepisy związane z długością jazdy, dziennym i tygodniowym okresem odpoczynku. Z kolei pracownicy zatrudnieni w warunkach szkodliwych mogą potrzebować przerw częstszych lub dłuższych, niż 15 minut.
Ile przerwy na 8 godzin pracy?
Zgodnie z Kodeksem pracy dla pracownika zatrudnionego na 8-godzinny wymiar czasu pracy fizycznej przysługuje 15 minut przerwy w pracy. W przypadku osób pracujących przy komputerze przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy nakładają na pracodawcę obowiązek zapewnienia dodatkowych przerw. Ich wymiar wynosi 5 minut przerwy na każde 60 minut przepracowanych przed monitorem.
W tym miejscu warto uwypuklić dwie kwestie. Po pierwsze: przerw wynikających z przepisów BHP nie można sumować, ani swobodnie nimi dysponować (np. wyjść na papierosa, opuścić firmę itp.). Po drugie: jako pracodawca możesz w czasie przerwy zlecić pracownikowi wykonywanie innych zadań biurowych niewymagających używania monitora.
Ile przerwy na 10 godzin pracy?
Zgodnie z art. 134 k.p. (od kwietnia 2023 roku) przerwa 15-minutowa przysługuje każdemu, kto pracuje w ciągu dnia powyżej 6 godzin. Natomiast osobom, których dobowy wymiar czasu pracy przekracza 9 godzin, przysługuje dodatkowa 15-minutowa przerwa. Jest ona wliczana do czasu pracy, a osoba może swobodnie zarządzać swoim czasem podczas przerwy.
Ile przerwy na 12 godzin pracy?
Zgodnie z Kodeksem pracy osobom, których dobowy wymiar czasu pracy wynosi 12 godzin, przysługuje dodatkowa 15-minutowa przerwa wliczana do czasu pracy. Wyjątek stanowią sytuacje, gdy praca odbywa się w nocy, w warunkach szkodliwych dla zdrowia lub specyficznym sektorze.
Ustawowa przerwa w pracy dla karmiących matek, pracowników fizycznych i młodocianych
Niektórym grupom pracownikom przysługuje prawo do dodatkowej przerwy. Dotyczy ono m.in. matek karmiących, pracowników wykonujących ciężkie prace fizyczne, pracowników młodocianych oraz osób niepełnosprawnych. Jeżeli planujesz harmonogram czasu pracy, od razu uwzględnij je w nim.
Ile przerwy dla matki karmiącej?
Jeśli zatrudniasz matkę karmiącą, to zgodnie z art. 187 Kodeksu pracy musisz jej zapewnić dodatkową przerwę na karmienie:
- jedną przerwę 30-minutową, jeśli pracuje 4-6 godzin dziennie.
- dwie przerwy po 30 minut, jeśli pracuje minimum 6 godzin.
- dwie przerwy po 45 minut, jeśli karmi dwójkę dzieci.
Pamiętaj: Jeśli jesteś pracodawcą i nie zapewnisz matce karmiącej takich przerw, to, po pierwsze, nie skutkuje to powstaniem nadgodzin, a po drugie - naruszysz jej prawa pracownicze, co jest zagrożone karą grzywny.
Ile przerwy dla osoby młodocianej?
Pracownik młodociany to osoba w wieku 15-18 lat. Zgodnie z art. 202 k.p., jeśli jego dobowy wymiar czasu pracy wynosi 4,5 godziny, to, zamiast przerwy 15-minutowej, powinieneś mu zapewnić 30 minut przerwy.
Ile przerwy dla osoby z niepełnosprawnością?
Dodatkowa przerwa przysługuje także osobom niepełnosprawnym, a jej wymiar wynosi 15-minut. Łączny czas przerw wliczanych do czasu pracy takich osób wynosi zatem 30 minut. Podstawą prawną jest tutaj Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych z 2011 roku.
Ile przerwy w (ciężkiej) pracy fizycznej?
Zasadniczo pracowników fizycznych obowiązują ogólne zasady dotyczące przerw w pracy, czyli 15-minutowa przerwa przy 8-, 10- lub 12-godzinnym wymiarze czasu pracy. Art. 145 Kodeksu pracy przewiduje jednak wydłużenie przerw w przypadku pracy szkodliwej dla zdrowia lub takiej, która przy dłuższym zaangażowaniu mogłaby narazić osobę na wypadek:
„ […] dla pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnie uciążliwych lub szczególnie szkodliwych dla zdrowia może polegać na ustanowieniu przerw w pracy wliczanych do czasu pracy albo na obniżeniu tych norm, a w przypadku pracy monotonnej lub pracy w ustalonym z góry tempie polega na wprowadzeniu przerw w pracy wliczanych do czasu pracy”.
Mimo to Kodeks pracy nie definiuje ani konkretnych zawodów, ani konkretnych prac. Jako pracodawca powinieneś jednak uwzględnić charakter zatrudnienia poszczególnych osób oraz to, w jakim stopniu mogą one zagrażać ich zdrowiu czy przyczyniać się do spadku produktywności. Jeśli uważasz, że takie rozwiązanie będzie zasadne, warto je rozważyć i skonsultować z pracownikami.
Najczęstsze błędy podczas udzielania prawy w trakcie pracy
1. Sumowanie albo wydłużanie przerw po przepracowaniu 10 lub 12 godzin w ciągu dnia
Częstym błędem pojawiającym się w firmach - zwłaszcza w tych, w których stosuje się równoważny system czasu pracy - jest sumowanie standardowych 15-minutowych przerw lub ich wydłużanie do (nawet 60 minut) wtedy, kiedy praca jest zaplanowana powyżej 8 godzin, np. 10 czy 12. Nie jest to prawidłowe działanie, mimo że czas pracy jest dłuższy niż typowe 8 godzin.
Kodeks Pracy jasno stanowi, że pracownikowi po przepracowaniu 6 godzin w ciągu dnia należy się 15 minut odpoczynku, a po przepracowaniu co najmniej 9 godzin - dodatkowe 15 minut. Nie istnieje żadna regulacja, która wskazywałaby na to, że pracownikowi wykonującemu pracę ponad 9 godzin należy się dodatkowy odpoczynek (wykraczający poza zakres 1 × 15 minut lub 2 × 15 minut). Co zaś się tyczy kwestii sumowania przerw w celu utworzenia jednej dłuższej przerwy, to nie jest ona bezpośrednio przewidziana w polskim Kodeksie pracy, jednak warto gruntownie przemyśleć takie rozwiązanie oraz jego wpływ na efektywność pracy. Pamiętaj też, że, będąc pracodawcą, możesz na mocy art. 141 k.p. wprowadzić jedną przerwę niewliczaną do czasu pracy, w wymiarze nieprzekraczającym 60 godzin, przeznaczoną na spożycie posiłku lub załatwienie spraw osobistych.
Podobna sytuacja tyczy się 5-minutowych przerw na każde 60 minut pracy przed monitorem. W niektórych firmach, np. call center, stosuje się programy do mierzenia czasu pracy, gdzie odnotowywane są każde odejście i powrót pracownika na stanowisko. Niekiedy taka osoba wykorzystuje czas „na zapas”, tzn. robi sobie 10-minutową przerwę w ciągu 120 minut, by np. wyjść na papierosa. Jako pracodawca powinieneś pamiętać, że takie działanie jest, po pierwsze, niezgodne z Kodeksem pracy, po drugie - w czasie 5-minutowej przerwy możesz zlecić pracownikowi wykonywanie obowiązków niezwiązanych z pracą przed monitorem.
2. Sumowanie przerw i wcześniejsze wyjścia z pracy
Kolejną regulacją, o jakiej mówią przepisy Kodeksu Pracy, jest określenie, w jaki sposób przerwa w pracy może być wykorzystana przez pracownika. Według ustawy każdemu zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę, który przepracował minimum 6 godzin, należy się 15 minut odpoczynku w trakcie pracy. Fraza „w trakcie pracy” jest w tym zapisie kluczowa. Wynika z niej, że pominięcie przerwy i wcześniejsze opuszczenie miejsca pracy nie jest prawidłowe. Zweryfikuj więc, czy przerwa jest wykorzystywana przez Twoich pracowników we właściwy sposób.
3. Udzielanie przerwy dla osób pracujących poniżej 6 godzin dziennie
Jak już wspomniałam wcześniej, Kodeks Pracy reguluje, po jakim czasie pracownikowi przysługuje 15-minutowa przerwa w jej trakcie. Jest to minimum 6 godzin pracy w ciągu dnia. Osobom, które nie przepracowały wskazanej ilości godzin, przerwa w pracy zatem nie przysługuje. Z tego względu pracowników zatrudnionych w niższych wymiarach etatu, których czas pracy zwykle nie przekracza 6 godzin, warto o tym fakcie uświadomić.
4. Brak dodatkowej przerwy dla pracowników pracujących przy komputerze
Podczas wykonywania pracy przy komputerze pracownicy również mogą spodziewać się dodatkowej przerwy w pracy, wliczonej do czasu pracy. Kodeks Pracy, a dokładnie zapis w sprawie bezpieczeństwa higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranów jasno mówi o 5-minutowej przerwie po przepracowaniu każdej godziny przed komputerem. Oznacza to zatem, że podczas podstawowej 8-godzinnej zmiany pracownikowi wykonującemu pracę przy komputerze przysługuje w sumie 50 min przerwy każdego dnia (7 × 5 minut + 15 minut). Co ważne, jak w przypadku każdej innej przerwy, pracownik nie może minut dostępnej przerwy połączyć w jeden dłuższy odpoczynek lub wykorzystać na koniec pracy, aby opuścić firmę wcześniej.
Taki odpoczynek nie należy się też osobom, których tylko część obowiązków polega na pracy z komputerem. Jeśli wśród wykonywanych czynności są takie, których nie wykonuje się przed ekranem jak np. spotkania zespołu (stacjonarne, nie online), rozmowy telefoniczne lub praca fizyczna, wówczas taki odpoczynek nie przysługuje.
5. Brak odpowiedniego narzędzia do ewidencjonowania przerw w pracy
Najważniejszym problemem jednak z jakim mierzą się pracodawcy i osoby odpowiedzialne za prowadzenie ewidencji czasu pracy w firmach, jest brak odpowiedniego narzędzia, które wykazałby rzeczywiste godziny pracy zatrudnionych osób, wraz z uwzględnieniem czasu, jaki pracownicy spędzają na przerwach. Brak takiego narzędzia skutkuje zazwyczaj zbyt długimi przerwami pracowników. Jeśli zatem nie wiesz, ile Twoi pracownicy realnie spędzają czasu na przerwach i obawiasz się nadużyć w tym zakresie, warto rozważyć wdrożenie odpowiedniego systemu, który Cię w tym wesprze. Odpowiednie rozwiązanie powinno umożliwić Ci rejestrację czasu pracy, która jednocześnie obsłuży wejścia i wyjścia pracowników na przerwę, a także pokaże Ci te informacje w systemie, w dedykowanym raporcie dotyczącym czasu pracy i przerw.
Podsumowanie
Jeśli zależy Ci na ewidencjonowaniu czasu pracy zatrudnionych osób, a jednocześnie chciałbyś monitorować długości przerw w pracy swoich pracowników, wprowadź do swojej firmy dedykowane narzędzie, jakim jest Grafik Optymalny. Nasz system to kompleksowe narzędzie, za pomocą którego możesz planować i rozliczać czas pracy, ale także rejestrować czas pracy i przerwy. Skorzystaj z bezpłatnego 30-dniowego okresu próbnego w Grafiku Optymalnym i sprawdź, jak proste może być ewidencjonowanie i rozliczanie czasu pracy online.
Loading...